Są cztery swobody rynku zewnętrznego
Swoboda przepływu towarów
Opiera się m.in. na dostosowaniu lub wzajemnej akceptacji norm i przepisów, zniesieniu kontroli granicznych. Swobodny przepływ towarów oznacza, że towary na całym obszarze państw członkowskich UE mogą się przemieszczać bez jakichkolwiek utrudnień. Nie ma bowiem żadnych kontroli w obrocie między państwami członkowskimi, a jednocześnie towar wprowadzony legalnie (zgodnie z obowiązującymi w tym kraju wymogami) do obrotu w jednym państwie UE może być sprzedawany na terytorium każdego innego. Import z państw spoza podlega całkowicie jednolitym warunkom na obszarze całej Piętnastki. System ten ukształtował się stopniowo, w kilku etapach. Pierwszym z nich było utworzenie unii celnej, tj. zniesienie barier handlowych (ceł, ograniczeń ilościowych i innych przeszkód stosowanych na granicy, wobec towarów zagranicznych) w obrocie między państwami członkowskimi oraz wprowadzenie jednolitej taryfy celnej i jednolitych rozwiązań w zakresie innych środków wobec importu z- i eksportu do krajów spoza ugrupowania (z tzw. krajów trzecich). Harmonogram realizacji unii celnej był określony w traktacie Rzymskim. Przewidywał on 12 lat na zrealizowanie tego celu. W rzeczywistości okres ten skrócono o 1,5 roku, ponieważ unia celna powstała już z dniem 1 lipca 1968 r. stawki wspólnej taryfy celnej ustalono na poziomie średniej arytmetycznej stawek 4 obszarów celnych, które utworzyły unię celną, tj. taryfy celnej Francji, Włoch, Niemiec oraz trzech krajów Beneluksu: Belgii, Holandii i Luksemburga. Po zniesieniu barier na granicach wewnętrznych państw EWG (1 lipca 1968 r.) pozostały kontrole graniczne. Ich celem obok celów statystycznych, tj. kontroli towarów dla potrzeb rejestracji wielkości handlu zagranicznego było zapewnienie, że towary pochodzące z innych państw gwarantują odpowiednie wymogi techniczne oraz związane z tym bezpieczeństwo użytkowania towarów i właściwą ich jakość. Towary zagraniczne musiały też być obciążone podatkami (VAT-em i akcyzą) według stawek obowiązujących w kraju importera tak, aby nie były one bardziej konkurencyjne od opodatkowanych towarów krajowych. W połowie lat 80. rozpoczęła się realizacja programu budowy jednolitego rynku wewnętrznego, której celem było ujednolicenie warunków obrotu towarowego (także świadczenia usług, przepływu kapitału oraz pracowników) na obszarze Wspólnoty, poprzez zniesienie istniejących barier fizycznych (np. kontrola dokumentów na granicach), fiskalnych (harmonizacja, a wiec istotne zbliżenie systemów podatkowych obciążających obrót towarowy, w sytuacji gdy nie udało się osiągnąć całkowicie jednolitego systemu opodatkowania VAT-em i akcyzą towarów na obszarze Wspólnoty) oraz barier technicznych. U podstaw tego etapu pogłębienia integracji w ramach ówczesnej EWG leżała chęć redukcji kosztów produkcji towarów i ich obrotu i w ten sposób poprawa konkurencyjności towarów wspólnotowych (zwłaszcza wobec towarów amerykańskich i japońskich), a także istotne ożywienie gospodarcze po długim okresie eurosceptycyzmu i w rezultacie wzrost zamożności państw WE. Eliminacja tych barier dotyczyła wszystkich towarów w obrocie między państwami Wspólnot. W imporcie z państw trzecich, do wspólnej taryfy celnej i jednolitych zasad stosowania innych instrumentów polityki handlowej, dołączono jednolite zasady wprowadzania towarów zagranicznych na rynek wspólnotowy. W efekcie, jeśli towar przekroczył granicę celną np. w Grecji i na podstawie przeprowadzonej tam kontroli granicznej stwierdzono, że spełnia wszystkie wspólnotowe wymogi rynku wewnętrznego (w tym zwłaszcza standardy techniczne, fitosanitarne, weterynaryjne itp.), towar taki mógł być swobodnie sprzedawany w dowolnym miejscu na obszarze Wspólnoty, bez jakiejkolwiek dodatkowej kontroli. Jednolity rynek wewnętrzny, zapewniający w pełni swobodny przepływ towarów na rynku Wspólnoty, utworzono w okresie 1985 - koniec 1992r., na podstawie dwóch dokumentów:
- tzw. Jednolitego Aktu Europejskiego (była to pierwsza istotna modyfikacja Traktatu Rzymskiego, która po ratyfikacji we wszystkich państwach członkowskich WE weszła w życie 1 lipca 1987 r.)
- Białej Księgi z 1985 r., w której Komisja Europejska zakreśliła projekty około 280 dyrektyw przewidujących eliminację barier fiskalnych, technicznych oraz fizycznych w obrocie miedzy państwami WE. Dyrektywy te stopniowo wchodziły w życie, po przejściu odpowiedniej procedury legislacyjnej (w tym zatwierdzeniu przez Radę Ministrów, w odniesieniu do ogromnej większości eliminowanych barier w drodze głosowania większością kwalifikowaną). Swobodny przepływ towarów istnieje we Wspólnotach od 1 stycznia 1993 roku.
Swoboda przepływu usług
Sprowadza się przede wszystkim do liberalizacji usług finansowych, otwarcia rynku usług transportowych i telekomunikacyjnych oraz harmonizacji metod kontroli banków i ubezpieczeń. We wszystkich państwach Unii Europejskiej sektor usług dysponuje największą liczbą miejsc pracy. Udział usług w Produkcie Krajowym Brutto Unii wynosi aż 62% (przemysł - 35%).Swoboda przepływu kapitału
Opiera się m.in. na dążeniu do wspólnego rynku usług finansowych i liberalizacji obrotu papierami wartościowymi. Obywatele Unii mogą np. swobodnie wykonywać operacje bankowe we wszystkich krajach członkowskich.Swoboda przepływu osób
To prawo do pracy, osiedlania się i korzystania ze wszystkich dóbr socjalnych w miejscu pobytu na terytorium całej Unii Europejskiej, bez względu na przynależność państwową (obywatelstwo). Swoboda przepływu osób oznacza swobodę podejmowania pracy lub innej działalności ekonomicznej przez obywateli jednego państwa UE na terytorium innego państwa UE. Nie jest wymagane przy tym żadne zezwolenie. Obywatele jednego państwa UE podejmujący pracę lub inną działalność ekonomiczną w innym państwie UE muszą być traktowani przez to państwo w taki sam sposób, w jaki to państwo traktuje swoich obywateli, bez jakiejkolwiek dyskryminacji. W odniesieniu do pracowników zasada ta oznacza jednakowe traktowanie obywateli państw UE, m.in. w dostępie do pracy, w zakresie wynagrodzenia oraz innych warunków pracy. Zasadą swobody przepływu osób objęci są również członkowie rodzin osób migrujących. Realizacja swobody przepływu osób wymaga określonych gwarancji. Odnoszą się one do:- praw wyborczych
- dostępu do rynku pracy
- uznawania dyplomów i kwalifikacji zawodowych
- koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
Prawa wyborcze
Traktat o Unii Europejskiej ustanawia obywatelstwo europejskie, które uzyskują wszyscy obywatele państw członkowskich. Z obywatelstwa tego wynika prawo udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Prawo to może być realizowane w miejscu pobytu, czyli także w innym państwie członkowskim niż państwo pochodzenia. Ponadto obywatele państw członkowskich korzystający z zasady swobodnego przepływu osób, a więc mający miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami, mają prawo uczestniczenia w państwie pobytu w wyborach do organu samorządu lokalnego stopnia podstawowego ( ale nie do organów samorządu wyższego stopnia). W ten sposób wszyscy mieszkańcy niezależnie od obywatelstwa, mają prawo stać się pełnoprawnymi członkami swoich społeczności lokalnych. Dyrektywa 98/80 EWG, dotycząca udziału w wyborach lokalnych, pozostawia państwom członkowskim, m.in. prawo wyłączenia możliwości zajmowania przez obywateli innych państw członkowskich UE stanowisk w radach oraz zarządach organów samorządu lokalnego, np. wójta, burmistrza, prezydenta miasta itp. Wprowadzenie tych praw w Polsce nastąpi w drodze ustawowej. Nie przewiduje się konieczności zmiany Konstytucji RP. Dostosowanie prawa polskiego wymagać będzie wprowadzenia koniecznych zapisów do ordynacji wyborczej z dnia 16 lipca 1998 roku ( Dz.U.poz.602, z późn. zm.), do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw tak, aby obywatele państw członkowskich UE stale zamieszkali w Polsce mogli brać udział w wyborach lokalnych stopnia podstawowego w Polsce. Przedsiębiorcy i osoby niezatrudnione z państw UE posiadają prawo do pracy, życia i korzystania ze wszystkich zdobyczy socjalnych w miejscu ich pobytu na takich samych warunkach jak ich obywatele, bez ograniczeń ze względu na przynależność państwową. Wraz z powstaniem rynku wewnętrznego Unii Europejskiej każdy jej obywatel może żyć, pracować lub spędzać jesień życia na całym jej obszarze. Aby jednak zapobiec nadużywaniu systemów opieki socjalnej, opartych nadal na regulacjach narodowych, prawo do swobodnego przepływu osób nie dotyczy jeszcze obywateli zależnych od pomocy państwa. Równouprawnienie obywateli UE obejmuje również możliwość niekontrolowanego wjazdu do każdego z państw Unii Europejskiej.Dostęp do rynku pracy
Swoboda przepływu pracowników zakłada jednocześnie stosowanie przez Polskę i państwa członkowskie UE zasad określonych w Traktacie o ustanowieniu WE oraz m.in. w Rozporządzeniu Rady Unii Europejskiej. Od daty rozpoczęcia wzajemnego stosowania zasady swobodnego przepływu pracowników uchylone zostaną - w odniesieniu do obywateli państw członkowskich UE podejmujących zatrudnienie w Polsce - polskie przepisy chroniące dostępu do rynku pracy przed cudzoziemcami. Członkowie rodziny pracownika migrującego uzyskają prawo do osiedlenia się wraz z nim oraz prawo do podejmowania pracy zarobkowej w Polsce. W zamian polscy pracownicy i członkowie ich rodzin będą mogli swobodnie podejmować pracę w państwach członkowskich UE.Wzajemne uznawanie kwalifikacji zawodowych
W odniesieniu do Unii Europejskiej należy odróżnić uznawanie dyplomów do celów akademickich od uznawania dyplomów do celów zawodowych. Do celów akademickich dyplomy uznawane są , aby umożliwić kontynuowanie nauki w innym kraju. Nie ma żadnych reguł wspólnotowych nakazujących wzajemne uznawanie dyplomów do celów akademickich ( z wyjątkiem niektórych kategorii dyplomów uznawanych do celów zawodowych). Uznawanie dyplomów i kwalifikacji do celów zawodowych odnosi się do tzw. zawodów regulowanych. Są to zawody, do których wykonywania prawo wymaga posiadania określonego dyplomu lub innych kwalifikacji zawodowych. Prawo wspólnotowe wymaga w takich przypadkach uznania kwalifikacji obywatela innego państwa UE, który w tym państwie ma prawo wykonywania tego zawodu. Reguły dotyczące uznawania zawodów i kwalifikacji dla celów zawodowych zawarte sa w :- Dwóch dyrektywach ogólnych (89/48 i 92/51) dotyczących ogólnego systemu uznawania dyplomów szkół wyższych i kwalifikacji zawodowych wymaganych do wykonywania zawodów regulowanych
- dyrektywach sektorowych, obejmujących uznawanie kwalifikacji zawodowych oraz dostęp do wykonywania w państwach członkowskich UE zawodu : prawnika, lekarza, dentysty, aptekarza, weterynarza, pielęgniarki położnej oraz architekta. Wprowadzenie reguł ogólnego systemu uznawania kwalifikacji do prawa polskiego dokonane zostanie w drodze wydania ustawy horyzontalnej odnoszącej się do wszystkich zawodów regulowanych w Polsce, z wyjątkiem zawodów, których dotyczą dyrektywy sektorowe tzn. takie, za pomocą których następuje automatyczne uznanie kwalifikacji zawodowych. Ustawa ta zmodyfikuje w odniesieniu do obywateli UE wszystkie akty prawne regulujące w Polsce wykonywanie zawodowe. W odniesieniu do uznawania kwalifikacji zawodowych na podstawie reguł systemu ogólnego władzami właściwymi w Polsce do przyjmowania wniosków i podejmowaniu decyzji o uznaniu kwalifikacji będą właściwi ministrowie lub organizacje bądź stowarzyszenia zawodowe mające kompetencje w odniesieniu do poszczególnych zawodów regulowanych.
Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego
Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego ustanowiona została na szczeblu wspólnotowym w celu wyeliminowania niekorzystnych następstw, jakie mogłyby powstać w związku z podejmowaniem zatrudnienia lub w związku z wykonywaniem pracy na własny rachunek, kolejno pod rządami systemów zabezpieczenia społecznego różnych państw członkowskich. System ten oparty jest na następujących zasadach:- równe traktowanie pracowników migrujących i obywateli państwa przyjmującego w zakresie obowiązków i uprawnień z tytułu zabezpieczenia społecznego
- przyjmowanie właściwości tylko jednego ustawodawstwa w zakresie objęcia ubezpieczeniem
- zachowanie praw nabytych i sumowanie okresów, od których zależy nabycie uprawnienia do świadczenia bądź podwyższenia jego wymiaru. Koordynacja systemów zabezpieczenia ułatwiać będzie obywatelom polskim korzystanie z unijnej swobody przepływu osób poprzez umożliwienie zachowania praw w zakresie zabezpieczenia społecznego. Obywatele polscy będą mogli otrzymywać świadczenia należne za okresy przepracowane w państwach członkowskich, a polskie świadczenia będą transferowane za granicę. Ponadto obywatele polscy ubezpieczeni w Polsce czasowo przebywający w państwie członkowskim, którzy ulegną wypadkowi lub nagle zachorują, będą mogli uzyskać pomoc medyczną w niezbędnym zakresie.