Instytucje
Zgodnie z traktatami założycielskimi, organami (instytucjami) Wspólnot Europejskich są: Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy. Radę i Komisję wspierają: Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów oraz Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER). Instytucje Unii mają siedziby w trzech miastach: Strasburgu (Parlament Europejski), Luksemburgu (Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy), Brukseli (Komisja Europejska i Rada Unii Europejskiej). Na mocy tzw. traktatu fuzyjnego, od 1967 roku wszystkie trzy Wspólnoty (Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Energii Atomowej oraz Wspólnota Europejska) mają wspólne organy.
Rada Europejska
Rada Europejska składa się z szefów państw lub rządów wszystkich krajów UE oraz z przewodniczącego Komisji Europejskiej. Przewodniczący Parlamentu Europejskiego wypowiada się przy okazji każdej Rady Europejskiej.
Rada Europejska powstała w 1974 r., kiedy polityczni liderzy UE (szefowie państw lub rządów) przyjęli zwyczaj regularnego spotykania się. Oficjalny status temu zwyczajowi nadano w ramach Jednolitego Aktu Europejskiego w 1987 r. Rada Europejska spotyka się obecnie z zasady cztery razy do roku. Przewodniczy jej prezydent lub premier kraju, który w danym półroczu sprawuje prezydencję w Radzie Unii Europejskiej.
W związku z rosnącym znaczeniem spraw UE w życiu politycznym poszczególnych krajów istotne jest, aby szefowie państw lub rządów mieli możliwość regularnego spotykania się i przedyskutowania zagadnień związanych z UE. Traktat z Maastricht nadał Radzie Europejskiej oficjalną rolę inicjatora głównych polityk Unii i upoważnił ją do rozstrzygania w sprawach, w których ministrowie (spotykający się w ramach Rady Unii Europejskiej) nie mogą dojść do porozumienia.
Rada Europejska szybko zdobyła rangę ważnego wydarzenia medialnego ze względu na popularność jej członków i z powodu podejmowanych niejednokrotnie bardzo kontrowersyjnych tematów. Rada zajmuje się również aktualnymi problemami wagi światowej. Jej celem jest wypracowanie wspólnego stanowiska w sprawach międzynarodowych, w ramach rozwijanej Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.
Rada Europejska jest więc najwyższym organem politycznym UE. Niektóre państwa członkowskie chciałyby, aby stała się prawdziwym rządem Europy, i uważają, że jeden z jej członków powinien reprezentować Unię na arenie międzynarodowej. Czy osoba ta miałaby być wybierana przez Radę Europejską czy też tę funkcję pełniłby automatycznie przewodniczący Komisji Europejskiej? Nie ma zgodności w tej kwestii.
Tymczasem funkcję "Pana Europy" pełni wysoki przedstawiciel ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (stanowisko stworzone przez Traktat z Amsterdamu), który jest również Sekretarzem Generalnym Rady. Javier Solana został wyznaczony na to stanowisko w 1999 r.
Rada Unii Europejskiej
Rada Unii Europejskiej stanowi prawo w Unii. Może występować w kilku postaciach: jako Rada do Spraw Ogólnych (ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich) lub Rada Specjalna - tzw. branżowa (np. ministrowie rolnictwa, przemysłu, spraw wewnętrznych, itd.). Rada Unii Europejskiej wypracowuje i koordynuje politykę wewnętrzną i zagraniczną UE.
Komisja Europejska
Komisja jest jedną z kluczowych instytucji UE. Do 1 maja 2004 r. Komisja składa się z 20 członków (po dwóch z Francji, Niemiec, Włoch, Hiszpanii i Zjednoczonego Królestwa, po jednym z pozostałych krajów), wyznaczonych na pięcioletni okres w wyniku porozumienia między Państwami Członkowskimi, po zatwierdzeniu przez Parlament.
Od 1 maja 2004 r., po przystąpieniu nowych Państw Członkowskich do UE, w Komisji będzie po jednym komisarzu z każdego kraju.
Komisja działa, zachowując swoją niezależność polityczną. Reprezentuje interesy całej UE, w związku z tym nie może przyjmować instrukcji od rządów poszczególnych Państw Członkowskich. Jako strażnik traktatów" Komisja musi zapewnić wprowadzenie w życie rozporządzeń i dyrektyw przyjętych przez Radę i Parlament. Jeżeli te akty prawne nie są wdrażane, Komisja może odwołać się do Trybunału Sprawiedliwości, aby zapewnić stosowanie prawa UE.
Komisja jest również jedyną instytucją, która jest uprawniona do proponowania nowego prawodawstwa UE i może podejmować działania na dowolnym etapie, aby ułatwić osiągnięcie porozumienia wewnątrz Rady lub między Radą a Parlamentem.
Jako unijny organ wykonawczy Komisja wykonuje decyzje podejmowane przez Radę w odniesieniu na przykład do Wspólnej Polityki Rolnej. Komisja jest w dużym stopniu odpowiedzialna za realizację wspólnych polityk europejskich, takich jak badania naukowe, pomoc na rzecz rozwoju, polityka regionalna itd. Zarządza również budżetem związanym z tymi politykami.
Komisja odpowiada przed Parlamentem i podaje się do dymisji w całości, jeżeli Parlament uchwali w stosunku do niej wotum nieufności . To właśnie w obliczu zagrożenia wotum nieufności przewodniczący Jacques Santer podał Komisję do zbiorowej dymisji 16 marca 1999 r. Romano Prodi stał się wówczas przewodniczącym Komisji na okres 19992004.
Prace Komisji wspomaga służba cywilna złożona z 36 Dyrekcji Generalnych (DG) i służb, których siedziby mieszczą się głównie w Brukseli i Luksemburgu. W odróżnieniu od sekretariatów w tradycyjnych organizacjach międzynarodowych Komisja ma własne zasoby finansowe i może w związku z tym działać stosunkowo niezależnie.
Parlament Europejski
Parlament Europejski jest organem demokratycznym reprezentującym obywateli UE, który uczestniczy w procesie legislacyjnym. Od 1979 r. członkowie Parlamentu Europejskiego są wybierani co pięć lat w powszechnych wyborach bezpośrednich.
Do wyborów w 2004 r. Parlament składa się z 626 deputowanych. Rozszerzenie spowoduje zwiększenie tej liczby. Liczba deputowanych z każdego kraju wynosi (w porządku alfabetycznym według nazwy kraju w jego własnym języku):
1999-2004 |
2004-2007 |
2007-2009 |
|
| Bułgaria | - | - | 18 |
| Belgia | 25 | 24 | 24 |
| Republika Czeska | - | 24 | 24 |
| Dania | 16 | 14 | 14 |
| Niemcy | 99 | 99 | 99 |
| Estonia | - | 6 | 6 |
| Grecja | 25 | 24 | 24 |
| Hiszpania | 64 | 54 | 54 |
| Francja | 87 | 78 | 78 |
| Irlandia | 15 | 13 | 13 |
| Włochy | 87 | 78 | 78 |
| Cypr | - | 6 | 6 |
| Łotwa | - | 9 | 9 |
| Litwa | - | 13 | 13 |
| Luksemburg | 6 | 6 | 6 |
| Węgry | - | 24 | 24 |
| Malta | - | 5 | 5 |
| Niderlandy | 31 | 27 | 27 |
| Austria | 21 | 18 | 18 |
| Polska | - | 54 | 54 |
| Portugalia | 25 | 24 | 24 |
| Rumunia | - | - | 36 |
| Słowenia | - | 7 |
7 |
| Słowacja | - | 14 | 14 |
| Finlandia | 16 | 14 | 14 |
| Szwecja | 22 | 19 | 19 |
| Zjednoczone Królestwo | 87 | 78 | 78 |
|
(MAKS.) RAZEM |
626 | 732 | 786 |
Plenarne sesje Parlamentu odbywają się zasadniczo w Strasburgu, a w czasie pozostałych sesji Parlament spotyka się w Brukseli. Składa się on z 17 komisji, które wykonują prace przygotowawcze do sesji plenarnych, i z pewnej liczby grup politycznych, które spotykają się zazwyczaj w Brukseli. Sekretariat Generalny ma swoją siedzibę w Luksemburgu.
Parlament i Rada dzielą władzę legislacyjną, w ramach trzech różnych procedur (nie licząc zwykłej konsultacji).
W ramach procedury zwanej procedurą współpracy, wprowadzonej przez Jednolity Akt Europejski w 1986 r., Parlament wydaje opinię na temat projektów dyrektyw i rozporządzeń proponowanych przez Komisję Europejską, która następnie może zmienić swoją propozycję, aby uwzględnić opinię Parlamentu.
W ramach "procedury zgody", również wprowadzonej w 1986 r., Parlament musi wyrazić zgodę na międzynarodowe umowy wynegocjowane przez Komisję, na każde rozszerzenie Unii Europejskiej oraz w pewnej liczbie innych zagadnień zawierających między innymi zmiany w przepisach dotyczących wyborów.
Wreszcie procedura współdecydowania" (lub procedura kodecyzji"), wprowadzona Traktatem z Maastricht w 1992 r., stawia Parlament na równej stopie z Radą w procesie legislacyjnym w zakresie wielu istotnych spraw, jak swobodny przepływ pracowników, rynek wewnętrzny, edukacja, badania naukowe, ochrona środowiska, sieci transeuropejskie, zdrowie, kultura i ochrona konsumenta. Parlament może odrzucić proponowany akt prawny dotyczący wymienionych obszarów, jeżeli większość absolutna deputowanych zagłosuje przeciw wspólnemu stanowisku" Rady. Sprawa może jednak wcześniej zostać poddana tzw. komitetowi pojednawczemu.
Traktat z Amsterdamu dodał dodatkowe 23 obszary, w których stosuje się procedurę współdecydowania, a Traktat z Nicei kolejne 7.
Parlament i Rada dzielą również równą odpowiedzialność w zakresie przyjęcia budżetu UE. Komisja Europejska proponuje projekt budżetu, nad którym następnie debatuje się w Parlamencie i Radzie. Parlament może odrzucić proponowany budżet i niejednokrotnie już tego dokonał. W takim przypadku, cała procedura budżetowa musi zostać rozpoczęta od nowa. Parlament w pełni wykorzystał swoją władzę budżetową, aby wpływać na rozmaite polityki wspólnotowe. Większość wydatków UE na rolnictwo pozostaje jednak poza kontrolą Parlamentu.
Parlament jest jedną z sił napędowych polityk europejskich. Będąc podstawowym forum debat w UE, Parlament jest również miejscem, gdzie polityczne i narodowe stanowiska wszystkich państw członkowskich mogą się spotkać i połączyć w jedną całość. Z tego powodu Parlament jest naturalnym źródłem dużej liczby inicjatyw politycznych.
Debaty parlamentarne są zdominowane przez grupy polityczne. Najważniejszymi z nich są:
Europejska Partia Ludowa (Chrześcijańscy Demokraci) i Europejscy Demokraci grupa PPE-DE;
Partia Europejskich Socjaldemokratów PSE.
Parlament odgrywał kluczową rolę w tworzeniu Karty Praw Podstawowych UE (proklamowanej w grudniu 2000 r.) i w ustanawianiu Konwentu Europejskiego po szczycie Rady Europejskiej w Laeken w grudniu 2001 r.
Wreszcie Parlament jest organem sprawującym demokratyczną kontrolę nad Unią. Jest upoważniony do odwołania Komisji poprzez przyjęcie wniosku o wotum nieufności. (To wymaga większości dwóch trzecich głosów). Sprawdza, czy polityki UE są właściwie zarządzane i wdrażane dokonując analizy otrzymywanych od Trybunału Obrachunkowego sprawozdań i poprzez zadawanie Komisji i Radzie pytań w formie ustnej lub pisemnej. Urzędujący przewodniczący Rady Europejskiej przedkłada również Parlamentowi sprawozdania z decyzji podejmowanych przez szefów państw lub rządów.
Pat Cox został wybrany na przewodniczącego Parlamentu Europejskiego w 2002 r.
Trybunał Sprawiedliwości
Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, z siedzibą w Luksemburgu, składa się z jednego sędziego z każdego państwa członkowskiego oraz ośmiu rzeczników generalnych. Są oni wyznaczeni za wspólnym porozumieniem rządów państw członkowskich, na okres sześciu lat, po którym mogą zostać wyznaczeni na jeszcze jeden, lub dwa okresy trzyletnie. Członkowie Trybunału Sprawiedliwości zachowują całkowitą bezstronność.
Zadaniem Trybunału jest dbać o to, by prawo UE było przestrzegane, a traktaty były właściwie interpretowane i stosowane.
W tym celu Trybunał może uznać, że dane Państwo Członkowskie nie wypełnia swoich obowiązków wynikających z traktatów, może również sprawdzić, czy przepisy prawa UE zostały prawidłowo przyjęte, oraz może uznać, że Parlament Europejski, Rada lub Komisja są winne zaniechania wymaganego działania.
Trybunał Sprawiedliwości jest również jedyną instytucją, która może, na wniosek sądów krajowych, orzekać w zakresie interpretacji traktatów i ważności oraz interpretacji prawa UE. Jeżeli więc tego typu pytanie jest zadane przed sądem w jednym z państw członkowskich, sąd ten może, a czasami musi zapytać o wykładnię Trybunału Sprawiedliwości.
Taki system gwarantuje, że prawo UE będzie interpretowane i stosowane w ten sam sposób w całej Unii Europejskiej.
Traktaty upoważniają Trybunał do sprawdzenia, czy prawodawstwo UE jest zgodne z podstawowymi prawami obywateli UE i do orzekania w sprawach wolności osobistej i bezpieczeństwa.
Sąd Pierwszej Instancji, ustanowiony w 1989 r. i składający się z jednego sędziego z każdego państwa członkowskiego, odpowiada za orzekanie w niektórych rodzajach spraw, w szczególności w przypadku skarg wnoszonych przez przedsiębiorstwa lub osoby fizyczne przeciw instytucjom UE oraz w przypadku sporów między instytucjami a ich pracownikami.
Trybunał Obrachunkowy
Trybunał Obrachunkowy, ustanowiony w 1977 r., składa się z jednego członka z każdego Państwa Członkowskiego, wyznaczonego na okres sześciu lat w wyniku porozumienia między państwami członkowskimi, po konsultacji z Parlamentem Europejskim. Trybunał Obrachunkowy sprawdza, czy otrzymano wszystkie wpływy i czy poczynione wydatki były legalne i prawidłowe oraz czy zarządzanie budżetem UE jest właściwe. Jest upoważniony do kontroli kont dowolnej organizacji, która korzysta z funduszy UE, i, tam gdzie właściwe, może skierować sprawy do Trybunału Sprawiedliwości.
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
Kiedy podejmowane są decyzje w obszarach objętych traktatami o WE i Euratom, Rada i Komisja konsultują się z Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym. Jego członkowie, wyznaczeni przez Radę na okres czterech lat, reprezentują rozmaite grupy interesu, które tworzą "zorganizowane społeczeństwo obywatelskie".
Komitet Ekonomiczno-Społeczny jest konsultowany przed podjęciem decyzji w dużej liczbie dziedzin (sprawy zatrudnienia, Europejski Fundusz Socjalny, kształcenie zawodowe itp.). Może również z własnej inicjatywy wypowiadać się w sprawach, które uzna za istotne.
Komitet Regionów
Komitet Regionów, ustanowiony Traktatem o Unii Europejskiej, jest złożony z przedstawicieli samorządów regionalnych i lokalnych, wyznaczonych przez Radę na wniosek państw członkowskich na okres czteroletni. Zgodnie z Traktatem Rada i Komisja konsultują się z Komitetem Regionów w sprawach istotnych dla regionów. Komitet może również wydawać opinie z własnej inicjatywy.
Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER)
Odpowiada za przygotowanie prac Rady Unii Europejskiej. Zajmuje się wypracowywaniem zgodnego stanowiska państw członkowskich w sprawie propozycji Komisji Europejskiej, zanim jeszcze zostaną wpisane do porządku obrad Rady Unii. Komitet składa się z ambasadorów państw członkowskich Unii akredytowanych przy Wspólnotach Europejskich. W ramach COREPER działa 200 grup roboczych.